Een lach en een traan in Cambodja

Maandag 23 oktober
Battambang: M heeft net voor het slapen gaan een dikke kakkerlak de deur uitgezet, daarna slaap je net even wat anders :(. Na een wat onrustige nacht gaan we ontbijten. Ook hier (zoals in het Khmer mansion) moet je je bestelling doorgeven. In het Khmer hadden ze werkelijk een verrukkelijk Aziatisch ontbijt. We zaten ‘s morgen al aan de fried noodles en de fried rice, R had ook wat verse chili’s erin, dus een pittig ontbijt. Hier in Battambang is het ontbijt wat minder uitbundig. Maar uiteindelijk komen er hier ook fried noodles. Hier gooien ze alles in de soep maar daar zijn we niet zo van. Dus we hebben noodles zonder soep, maar gebakken. Het smaakt aardig niet meer dan dat. Om 8.30 uur staan we klaar en de chauffeur en de nieuwe gids mr Hahn ook. Een oude tanige man met een oversized camouflage pak aan. Er staan vandaag verschillende activiteiten op het programma. We starten met de bamboetrein. Maar voordat we daar aankomen moeten we eerst nog een hele grote zwarte meneer met een kom en een stok op de foto zetten. Een beeld welteverstaan. Het boegbeeld van Battambang (spreek uit: Badtambong).

Verder over de bamboetrein: Vroeger reed hier de trein van Phnom Penh, via Battambang naar de Thaise grens, maar die rijdt al jaren niet meer. Op de treinrails is provisorisch een treinstel (2 x 2;mtr) gemaakt met als zit gedeelte een bamboemat. De lokale bevolking maakte gebruik van dat soort treintjes. Nu hadden we inmiddels gelezen dat het maar de vraag is of dat ding nog rijdt. Nou nee dus. Zeggen en schrijven was er nog maar 1 bamboetrein die ze op een stuk rails hebben staan. Ze zijn bezig om de gehele rails van Phnom Penh tot aan Bangkok te vernieuwen en vanaf 2020 moet de nieuwe spoorwegverbinding worden geopend. Ze hebben dus de oude rails weggehaald en niks geen twee uur durende tocht met de bamboetrein. M gaat er voor de foto nog even opzitten en rijdt 5 meter heen en weer. Gelukkig hebben we de beelden nog. Ter compensatie krijgen we een heuse miniatuur bamboetrein aangeboden (er was nl nog wel meer mis gegaan...).

Dan vervolgen we de rest van het programma. We beginnen met hoe sticky rice wordt gemaakt en we mogen het proeven. In een bamboestok met rijst, kokosmelk, zwarte bonen en een juiste temperatuur wordt in een paar uur deze rijst ‘s morgens vroeg gemaakt. Daarna komen de inkopers die het vervolgens op de markt gaan verkopen. We vervolgen onze toer naar de tempel E Phnom uit de 11de eeuw. Bij deze tempel ligt de “Well of shadows”. In de tijd dat Pol Pol met zijn Rode Khmer aan de macht waren zijn in dit tempelcomplex heel veel mensen vermoord. Pol Pot had niks met religie en jaagde de monniken uit de tempel en maakte er een gevangenis van waar mensen min of meer doodgemarteld werden. De lijken werden daarna in een klein meertje gegooid dat binnen de tempel ligt. Men heeft de honderden lijken daar laten liggen. Het is echt gruwelijk hoe ze hier met hun eigen volk zijn omgegaan. De ouders van de gids zijn ook vermoord. Zij stonden te boek als rijk omdat ze 5 ha aan rijstvelden hadden. Later op de dag bezoeken we de grotten waar ze vermoord zijn. Het bezoek hakt er in.

Dan bezoeken we wat luchtiger taferelen. Eerst gaan we kijken hoe er vispasta wordt gemaakt. Hiervoor heb je een stevige maag en een knijper voor op je neus nodig. Het is een smerige bende en de arbeidsomstandigheden (temperatuur van boven de 30 graden, je zit op de grond, je hebt geen beschermende kledij enz) is erg. Jonge kinderen zijn de vissen aan het ontschubben en fileren. Ook hier hebben gelukkig de foto’s nog (en de geur in je neus blijft wel even hangen :)). Dan op naar de loempia’s. Hoe wordt rijstpapier gemaakt. Dat hebben we wel vaker gezien. We krijgen een fresh en fried springroll aangeboden. Best lekker!
Onderweg naar de rijstwijn komen we nog een koeienstal tegen en jonge kindertjes die nieuwsgierig naar ons zijn. We proeven van rijstwijn, wat iets van sake weg heeft. We vinden het niet te hachelen. In Cambodja eten ze veel bananen. De bananen snijden ze in de lengte in hele dunne plakjes. Deze worden gedroogd (de wespen zijn er ook gek op) en wordt gegeten als snack. Dat is het enige wat M wel aardig vindt van de banaan :(. Bij het huis staan hele grote aardewerken potten waarin het regenwater wordt opgevangen. Dit is het drinkwater voor de bewoners. Dan gaan we lunchen en daarna worden we afgeleverd bij het hotel. Het eerste gedeelte van de excursie zit erop. We plonsen het zwembad in. Heerlijk.

Het tweede gedeelte van de excursie start in de namiddag. Via een zeer landelijke route door de rijstvelden, een brug, een boom met vleermuizen rijden we naar de berg Phnom Sompov. Deze berg is 140 meter hoog met slecht wegdek. We gaan daarom per jeep verder. We gaan eerst naar een kleinere grot die gebruikt werd door de rode Khmer. Veel lichamen zijn hier gevonden. Daarna naar een grotere tempel. Hier staat een tempel bij en wat beelden waarin de gruwelijkheden worden uitgebeeld. Gruwelijk. In de grot wordt verteld hoe de mensen worden vermoord. Vaak de keel doorgesneden of ze werden levend de grot ingegooid. Erg naar allemaal. We gaan nog hoger. Daar staat een buddhabeeld en heb je een prachtig uitzicht over Battambang. Dan dalen we af en wordt M op een stoel geplant. Wachten op het uitvliegen van duizenden vleermuizen. Na een tijdje begint de vlucht. Een overweldigend gezicht. Minuten lang zie je slierten vleermuizen uit de grotten komen. Ze vliegen richting Battambang. Ze eten insecten en rond 3/3.30 uur gaan ze weer terug de grot in.

DInsdag 24 oktober
We worden door Mr Leap opgehaald om naar Phnom Penh te rijden. Een tocht van 4,5 uur. Ruim 4,5 uur hobbelen over de slechte wegen hier. Toch vliegt de tijd best wel snel voorbij. Mr Leap vertelt ons nog van alles. M verstaat er bar weinig van. Gelukkig kan R het vertalen. Onderweg lunchen we in een fancy met airco restaurant. Maar helaas vinden we er niks aan. We hebben hier in Cambodja wel lekkerder gegeten. Onderweg komen we de gebruikelijke taferelen tegen: veel te zwaar beladen brommers, vreemde manoeuvres (het gaat altijd nog net goed), vrachtwagen vol geladen, tuktuks, motorcows enz. Je wilt alles wel fotograferen. Het landschap is landelijk en vol met rijst. We zien hele mooie huizen maar het merendeel zijn krotjes. Overal ligt vuil. Ook rondom de huizen. Allemaal plastic. Onderweg hebben we een paar buien. Toch is het ruim 30 graden. Als er een buitje is daalt het naar 27 graden. Tussen de middag komen we aan in Phnom Penh. Een totaal andere stad dan de andere 2. Het is veel drukker. Het is een gekrioel op de weg. Het hotel Ohana staat tussen de restaurantjes en de barretjes. Allemaal toeristen. Voor ieder hotel staan tig tuktukken. Aan het eind van de straat begint de locale markt. Die ruik je van verre. We zijn er nog langs gelopen maar de stank joeg ons weg. Tijdens het verkenningsrondje zagen we veel bedelaars, veel verkopers (veelal hele jonge kinderen) en veel oude kerels met jonge Cambodjaanse meisjes aan de arm. Het is even een omschakeling. Aan het eind van de middag gaan we een “cruise” maken om de zonsondergang te zien op de Mekong en Tonle Sap Rivier. Nou is het erg bewolkt dus geen fraaie zonsondergang maar we hebben mooi uitzicht op Phnom Penh, zien het paleis en komen uit bij een “kruispunt” waar alle rivieren bij elkaar komen. Het is een mooi uitje.
‘S avonds eten we lekker waar het de hele avond happy hour is. We zijn happy :).

Woensdag 25 oktober
Deze dag stad in het teken van de Khmer Rouge. We worden om half 9 opgehaald. We gaan eerst naar Choeung EK “the Killing Fields”. Dit omdat het verkeer “killing” is. We gaan daarom ook met de auto en niet met de tuktuk. Je zou vergaan van de uitlaatgassen. We kijken onze ogen uit. Het verkeer is 1 warboel. Als we de stad Phnom Penh uit zijn is het gelijk een stuk rustiger. Het wegdek houdt in eens op. We moeten naar de andere kant van de weg. Met veel vijven en zessen komen we zonder brokken aan de overkant. Dan kunnen we weer een stukje verder en doen we de excersitie nog een keer. Het is een hete dag. Er zijn meerdere toeristen bij Choeung EK. Er komen zo’n 700 bezoekers per dag naar the killing fields. De gids neemt ons eerst mee naar een kamertje waar een video vertoond wordt. Dit duurt ongeveer een kwartier en het is van zeer slechte kwaliteit. We hebben ons ingelezen en de gids verteld ook nog veel. Het is eerste wat opvalt is het monument met alle schedels erin. Iedereen kent dit monument vast wel. We lopen langzaam over het terrein heen. Je ziet hele grote gaten in de grond, de massagraven. Daar werden de mensen vermoord. Nooit doodgeschoten (ze wilden er geen kogels aan verspillen) maar met ander tuig. Stokken, scheppen enz. Pol Pot was zeer paranoia dus bijna iedereen werd op een gegeven moment verdacht, met name de mensen uit de steden. Maar op laatst liet hij ook mensen van zijn directe omgeving vermoorden omdat hij ze verdacht van samenzwering, dat ze bij de CIA hoorden enz. De meeste mensen die vermoord zijn komen dan ook uit de steden. Pol Pot wilde een agrarische staat van Cambodja maken. Hij vertrouwde de mensen van het platteland meer. Iedereen uit de steden werd overigens gesommeerd naar de landerijen te verhuizen. Onder het mom dat Phnom Penh gebombardeerd zou worden moest iedereen weg. Toen dat niet lukte schoten ze in het wilde weg om iedereen uit de stad te krijgen. Binnen een dag of 3 is het een spookstad geworden. De mensen die opgepakt werden in de omgeving van Phnom Penh werden naar de beruchte gevangenis S21 gebracht. Hier gaan we ‘s middags naar toe. Daar zaten ze ongeveer 3 maanden, belangrijke personen zaten er ongeveer 5 maanden. Daarna werden ze dus naar de killing fields gereden en gelijk vermoord. De omgeving van de killing fields was afgezet dus nieuwsgierigen konden hier niet komen. Tijdens de afslachting deden ze luide muziek aan zodat het geschreeuw niet te horen was. Het gaat je allemaal door merg en been. Ze hebben ook babylijkjes en kinderen gevonden. Onpasselijk word je ervan. Hoe kun je zoiets doen. De cijfers over het aantal doden lopen uiteen van 1,7 miljoen tot 3 miljoen. Als je langs de massagraven loopt zie je zo nu en dan nog kleding. Ze vinden nog steeds botten. Ze hebben daarom op sommige stukken bruggetjes gemaakt zodat je niet zomaar er overheen loopt.

We hebben wel even tijd nodig om bij te komen. We rijden weer terug naar de stad. We gaan langs de Russische markt. Een toeristen markt waar vroeger allemaal Russen stonden. Loney Planet heeft er daarom Russische markt van gemaakt. Het is er heet, heet, heet. En allemaal hetzelfde soort spul. T-shirts ed.
Dan is het tijd voor lunch. We worden naar een soort Van der Valk gebracht alleen dan veel en veel groter. Niet normaal. Je ziet door het bomen het bos niet. We vinden een hoekje waar ze verse noedels maken. Dat smaakt lekker ondanks de ellende die we net gezien hebben.

Dan gaan we naar het Genocide museum Tuol Sleng. Dit museum is gevestigd in een voormalige school en is door het Rode Khmer regime van 1975 tot aan de val in 1979 gebruikt als de beruchte gevangenis S21. Hier hangen de foto’s van de mensen die hier naar toe zijn gebracht. We zien de cellen voor belangrijke personen, vrouwen en mannen en de grote zalen. Het martelwerktuig. Gruwelijk allemaal. Uiteindelijk zijn er 7 mensen die de gevangenis hebben overleefd. Deze hadden allemaal een taak in de gevangenis. 4 kinderen hebben het overleefd. Waarvan er nog maar 2 leven. NIet alleen zijn er veel mensen vermoord. Maar er zijn er ook veel gestorven door ziekte, uithongering en het werken op het veld.

Het is een zeer indrukwekkende dag.

Donderdag 26 oktober
Op koninklijk bezoek. We gaan naar het Koninklijk paleis, wat om de hoek bij ons ligt. Het is pracht en praal. De huidige koning, 64 jaar, singel en heeft een dansopleiding gedaan, woont hier. Hij is gekozen door een commissie nadat zijn vader in 2012 was overleden. Het is dus niet zo dat bij wet vaststaat wie de opvolger is. Het is een complex met meerdere gebouwen. Je ziet hier de Khmer architectuur in zijn puurste vorm. Toevallig komen we hier Britten tegen die in hetzelfde hotel in Battambang sliepen en die we tegenkwamen bij het maken van de vispasta. Zij waren op de fiets, stapten of, roken de geur en stapten gelijk weer op ;). Het is een mooi paleis met veel pracht en praal. Je mag binnen niet fotograferen. Dan lopen we naar de zilveren pagode. Zilver omdat de vloer van zilver is. Ook die mogen we niet fotograferen. Hier staat tevens een beeld van goud. En heel veel giften van gelovigen. Genoeg te bekijken dus.
Daarna gaan we naar de Wat Phnom (Phnom betekent heuvel en wat is tempel). Het ligt op een heuvel, door mensen gemaakt van 27 meter hoog. Wat Phnom is gebouwd in 1373 om 4 Buddhabeelden te huisvesten die werden gevonden door mevrouw Penh. Het is een heilige plaats voor Khmers. Alle gebouwen zijn wel een keer vernietigd. Er staan verschillende stoepa’s waar de resten van een aantal koningen liggen. Het is best aardig om het allemaal te zien. Als laatste gaan we naar de centrale markt. Het is een architectonisch gebouw. Tenminste voor hier :0. Binnen zijn er veel juwelen te koop, kleding en toeristendingen. Aan de zijkant zitten naaisters te werken. Er zijn verschillende kappers aanwezig. Buiten zijn de marktkramen met met name kledingzaken.
Zodra je maar 1 te lange blik op de waar werpt heb je de verkoper aan je snoer. You like madaaaaam, very cheap. I give you a good price. En dat bij alle kraampjes. Mocht je de verleiding niet kunnen weerstaan om toch iets te willen gaan kopen dan zoeken ze driftig met je mee. En hebben zij het niet dan is het: wait a minute en dan racen ze naar een andere kraam waar ze nog meer spullen halen waar jij wel eens in geïnteresseerd kan zijn. En dan moet je uiteraard afdingen. Eerst zijn het je dikke vrienden zolang je nog in het aankoopproces zit. Zodra de koop is gesloten ben je alweer vergeten.
‘S middags zijn we vrij. We worden bij het hotel er uit gezet. Daar staat altijd een groepje met een tuktuk. Tuktuk madam? Nee. Tuktuk sir? Nee. Maar wel altijd vriendelijk lachen. We gaan eerst even wat drinken en eten. We hebben een favoriet tentje Ying Yang. Een van de serveersters Vo Leak (we noemen haar WikiLeaks) wil Engels leren dus daar kletsen we altijd mee. Op een gegeven moment staat de gehele serveersterclub bij ons. Allemaal nieuwsgierig en willen van alles weten. We eten wat en huren dan een tuktuk die ons door de stad heen crost. We gaan naar het schiereiland waar we vanuit ons hotel opkijken. De enthousiaste chauffeur leidt ons vrolijk rond en wijst ons op verschillende dingen. De tuktuk is zo oud dat we bijna door de fietsers worden ingehaald. Je doet zoveel indrukken op. Brommers die je rechts en links inhalen. Stoplichten die er wel zijn maar geen betekenis hebben. Als voetganger ga je over het zebrapad zodra het groen is, maar dat zegt niks. Je wordt alsnog bijna aangereden. Door zowel motors, tuktuks en auto’s. Dus is het een zaak van midden op de weg ergens oversteken. Je begint tussen de brommers (auto’s stoppen niet) en laveert dan door het verkeer heen en doet een schietgebed. Het gaat gelukkig altijd goed. Afijn we zitten dus in de tuktuk. We dachten nog even toen we een brug overgingen we moeten de boel gaan aandrukken zo langzaam gaan we maar nee dat hoeft niet. Het laatste stuk rijden we door het drukke verkeer in de stad. Het is om te stikken. Van de uitlaatgassen. Na dit ritje eerst alle vuil maar afspoelen. Hapje eten bij onze vrienden, coctailtje, kletsen en de laatste avond Phnom Penh zit er alweer op.

Vrijdag 27 oktober
We vliegen vanmiddag naar Bangkok. We worden op tijd opgehaald omdat het een verrassing wordt hoe lang we er over gaan doen om bij het vliegveld te komen. Maar eerst lopen we na het ontbijt de boulevard over. Die ligt er mooi bij. Het loopt ook lekker rustig. Je wordt niet “lastig gevallen” door de chauffeur van de tuktuk. Tuktuk madaaaaaam. ‘S nachts droomt M er over :). Het is al lekker warm. Het is een buddhistday. Veel mensen bij de tempel. We zien tientallen vogeltjes in kooitjes. Deze kun je voor een dollar kopen en dan laten ze de volgel vrij (het lijken op musjes). Je betaalt hier overigens alles in dollars. Alles onder een dollar krijg je terug in Riel. Een betaalmiddel die de Cambodjanen zelf gebruiken. Soms krijg je ook grotere bedragen in Riel terug maar die zetten we gelijk weer in bij een volgende aankoop.
Voor 4 a 5 dollar eet je hier rijst met gerechtje bijv kip met cashewnoten of zoetzure kip (met een groentekar volgens R). Je hebt hier behoorlijk wat groente. Veel kool, ui, paprika, pepers, champignons. We eten hier lekker. Overal kun je loempia’s krijgen of een sateetje. Dat nemen we vaak als een voorgerecht. Een voorgerecht kost 3/3,5 dollar. Je kunt ook wel voor minder eten. De ene keer tref je het en is het lekker. We hebben ook wel gehad dat er dan weinig smaak aan zit.
Het is een land wat zeker een bezoek waard is. De gidsen willen je veel vertellen over het land. Ze hebben een sterke mening over de politiek. Er zijn 2 partijen. Degene die nu aan de macht is, en dat al 35 jaar doet, Cambodja People’s Party mag vervangen worden. Er is veel corruptie. Als je je universiteitsdiploma wil halen dan moet je 5000 dollar betalen. Wil je politieman worden dan moet je betalen. Werken bij de overheid is hier lucratief aangezien er veel onder de tafel wordt geschoven. Boetes verdwijnen bij betaling. De minister-president die al 35 jaar aan de macht is heeft er voor gezorgd dat de ene zoon hoofd van de politie is en de ander het hoofd van de media. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. De regering heeft veel openbare zaken verkocht aan private ondernemingen. Denk hierbij aan Angkor Wat en andere bezienswaardigheden. Ze betalen dan wel jaarlijks een bedrag aan de regering maar dat weegt niet op tegen de inkomsten die ze mislopen en zouden kunnen investeren in het land. Mensen die we hierover spreken zijn er verbolgen over. Er is veel mis met het onderwijs. Kinderen krijgen of ‘s morgen of ‘s middags les. Maar dat is heel erg basic. Wij zien overigens heel veel kinderen die volgens ons helemaal niet naar school gaan. Ze worden ingezet als verkopertjes. Veel types als Ciske de Rat worden langs de restaurants gestuurd om armbandjes, tasjes en andere prullaria te verkopen. We zien ook behoorlijk wat bedelaars en gehandicapten die proberen om aan geld te komen. Het leven is hier hard.

Na de wandeling, douchen en een drankje worden we naar het vliegveld gebracht. Het is een klein uurtje rijden. Langzaamaanverkeer. De luchthaven is klein, heel klein. Dan blijkt dat we onze koffers niet kwijt kunnen en we 2 uur moeten wachten. Niet grappig! Er is nl niks te krijgen en niks te doen. R ontdekt gelukkig nog een paar restaurantjes waar we bivakkeren. Voor het eerst nemen we een pizzaatje, garlicbread en het smaakt goed. Uiteindelijk gaat de tijd best wel snel. Dan door de immigration. Echt de meest chagrijnige mensen kiezen ze daarvoor uit. En wee je gebeente dat je iets niet hebt ingevuld. Met een handgebaar kun je plaatsmaken. M kreeg nog wel even klamme handen. Immers bij binnenkomst van het land zijn haar vingerafdrukken niet genomen. Maar niks geen problemen gehad. Nu moest het overigens wel. Dan alles door de scan. Dat is toch ook wel apart. In ieder land is het weer anders. Moet je bij ons ongeveer je hele tas leeghalen, hier moeten je schoenen uit, tas blijft dicht en dat was het dan. In Cambodja mag je geen batterijen ed meenemen (ook geen powerbanks. H: M dacht even dat ze hem in moest leveren. Maar niks van dat alles). Alles is meegekomen. De vlucht vertrekt van gate 5 totdat we ineens naar gate 7 moeten. De piloot had het toestel even verkeerd geparkeerd :0 hoorden we van het grondpersoneel. Gelukkig gaat alles goed tijdens de korte vlucht. We hebben veel minder beenruimte dan de vorige vluchten met AirAsia maar we hebben wel geluk er komt niemand bij ons zitten. Dus we kunnen de benen redelijk kwijt. 17.30 uur zijn we geland. Het is 19.00 uur voordat we door immigration zijn en de bagage hebben. Rond 20 uur zijn we weer in Siam Heritage. En 21.30 uur als we op de massagetafel liggen. Heerlijk.